W miejscowości Wygiełzów (gmina Babice w Małopolsce) na wysokim skalistym wzgórzu (362 m n.p.m.) wznosi się zamek biskupów krakowskich – Lipowiec. Pierwszą drewnianą warownie na górze Lipowiec wznieśli zwolennicy Konrada Mazowieckiego. Po przejęciu władzy nad dzielnicą senioralną Bolesław Wstydliwy zdobył gród, po czym w 1243 przekazał go biskupstwu krakowskiemu.

W 1295 roku biskupem krakowskim zostaje Jan Muskata – zwolennik królów czeskich na tronie polskim. Był on wrogiem Władysława Łokietka i prowadził z nim wojnę. Biskup Muskata znacznie rozbudował zamek. W zródłach historycznych odnotowano liczne akcje zbrojne przeciwko zwolennikom Łokietka, dokonywane z Lipowca przez załogę zamku. Kres walkom biskupa z księciem położyła koronacja Łokietka w 1320 roku, które odbyło się kilka miesięcy przed śmiercią Muskaty. Zamek murowany najprawdopodobniej stopniowo powstawał od drugiej połowy XIII do początków XIV wieku. Powstałe przedbramie składało się z przejazdu i furty dla pieszych. Mury wokół zamku górnego poprzedzała głęboka, wykuta w skale fosa. Nad fosą przerzucony był drewniany most.

Lipowiec
zamek Lipowca
Historia Lipowca
Historia Lipowca

Po ustabilizowaniu się władzy po objęciu tronu przez Kazimierza Wielkiego, zamek Lipowiec pełnił funkcję twierdzy granicznej, strzegącej szlaku handlowego z Małopolski na ¦ląsk. Wygląd zamku, z okresu końca XIII i pierwszej połowy XIV wieku, nie jest znany. Wiadomo tylko, że już wtedy stała kamienna wieża, o czym świadczą badania przeprowadzone nad dolnymi partiami obecnie stojącej wieży, które właśnie pochodzą z tego okresu. Jednak nie była ona wtedy integralną częścią bryły budowli, stanowiła ona odrębny, wolno stojący obiekt, wzmocniający obronę głównej bramy wjazdowej. W pierwszej połowie XV w. zamek będący w posiadaniu biskupa Zbigniewa Oleśnickiego został ponownie przebudowany i rozbudowany. Wzniesiono wtedy nowe skrzydła mieszkalne oraz podwyższono i włączono w skład zabudowań wschodniego skrzydła kamienną wieżę obronną. Wtedy też przystosowano ją do aktualnych wymogów militarnych, tworząc na poszczególnych piętrach działobitnie, przeznaczone na taraśnice. Dzięki temu zamku można było bronić z wieży na pewną odległość, poprzez ostrzał pobliskich terenów. Dolne partie wieży to loch, do którego spuszczano skazańców poprzez otwór w podłodze. Wewnątrz wieży można się przemieszczać po wąskiej i krętej klatce schodowej z kamiennymi stopniami.

Po roku 1473 z potężnej warowni uczyniono więzienie dla wszystkich tych których poglądy były niezgodne z nauką Kościoła. W XVI w. więziono na Lipowcu wielu zwolenników reformacji, miedzy innymi twórcę projektu przeprowadzenia w Polsce reformacji, profesora Akademii Krakowskiej Franciszka Stankara. W roku 1550 dzięki pomocy z zewnątrz udało mu się zbiec z lochów lipowieckiej twierdzy i ponoć był to jedyny przypadek udanej ucieczki, jaką odnotowano w historii tego zamku. Owiany ponurą sławą zamek pełnił również ważną rolę obronną. Położony na granicy ze ¦ląskiem zabezpieczał południe Królestwa.

W roku 1629 ogień strawił całe drewniane przedzamcze oraz część zamku górnego. Budowla zostaje szybko odrestaurowana oraz częściowo przebudowana. Ale już wkrótce, bo w 1656 r. wycofujące się oddziały szwedzkie ograbiają, a następnie wzniecają pożar w lipowieckiej twierdzy. Tym razem prace remontowe trwały znacznie dłużej. Dopiero w 1732 r. biskup Szaniawski w odnowionych murach urządza więzienie dla niesfornych duchownych i heretyków. Funkcje tę zamek pełnił do roku 1789, kiedy to został skonfiskowany przez wojska austriackie. Ogromny pożar, który w 1800 r. spustoszył warownię ostatecznie przypieczętowuje los tej budowli.

Zamek Lipowiec zbudowany jest z kamienia wapiennego i cegły na planie wydłużonego wieloboku. Stanowi on zwartą bryłę z dominującą cylindryczną wieżą wkomponowaną w zabudowania północno-wschodniego skrzydła. Potężne trzykondygnacyjne budynki zamkowe otaczają niewielki dziedziniec wewnętrzny dostępny przez jedyną bramę znajdującą się w skrzydle wschodnim. Całość otoczona jest murem obwodowym ze strzelnicami przystosowanymi do użycia broni palnej. Wjazd na zamek prowadził przez przedzamcze gospodarcze a następnie rozbudowane przedbramie z mostem zwodzonym i bramą połączoną murami z budynkami warowni